همه چیز درباره استاندارد RoHS

RoHS چیست؟

RoHS مخفف عبارت Restriction of Hazardous Substance است و به معنای (محدود کننده مواد خطرناک) است. همانطور که میدانید آلودگی محیط زیست و خطر نشت مواد زیان بار و سمی مهم ترین نگرانی همه کشور های جهان برای آینده کره زمین و اکوسیستم حیات انسان هاست، این خطر از منابع گوناگونی نشات میگیرد، یکی از این منابع زباله های الکترونیکی است، با توجه به سرعت رشد تکنولوژی و فراگیر شدن استفاده از لوازم الکترونیکی، این نگرانی وجود داشت که عناصر به کار رفته در پروسه تولید این محصولات برای محیط زیست و حیات کره زمین خطرناک باشد و همین موضوع اتحادیه اروپا را ملزم به واکنش کرد. در تاریخ 27 ژانویه 2003 (8 بهمن 1381) اتحادیه اروپا طی بخشنامه ای با نام “استاندارد RoHS” استفاده از برخی عناصر مضر را در روند تولید و توزیع محصولات الکترونیکی بازار اروپا ممنوع کرد. این بخشنامه از تاریخ 13 فوریه 2003 (24 بهمن 1381) برای همه لوازم الکتریکی و الکترونیکی لازم الاجرا شد. استاندارد RoHS همچنین با نام “راهنمای 2002/95/EC” نیز شناخته میشود. طبق استاندارد RoHS سازندگان، وارد کنندگان و توزیع کنندگانی که در بازار اتحادیه اروپا فغالیت میکنند، ملزم به انطباق محصولات شان با پروتکل های RoHS هستند.

عناصر محدود در استاندارد RoHS چه هستند؟

همانطور که گفته شده، اتحادیه اروپا طبق استاندارد RoHS بکارگیری برخی مواد را در پروسه تولید و توزیع محصولات الکترونیکی محدود کرده است. استاندارد RoHS اغلب به عنوان “دستورالعمل بدون سرب” هم شناخته میشود اما این استاندارد تنها شامل محدودیت سرب نمیشود و عناصر مضر دیگری را هم دربرمی گیرد که این عناصر به شرح زیر است :

سرب (Pb)

جیوه (Hg)

کادمیوم (Cd)

کروم شش ظرفیتی (CrVI)

بی فنیل های پلی برومین (PBB)

استرهای دی فنیل پلی برومین (PBDE)

چهار فتالات مختلف (DEHP ،BBP ،BBP ،DIBP)

حداکثر غلظت های مجاز این عناصر 0.1٪ یا 1000ppm است (به استثنای کادمیوم که به 0.01٪ یا 100 100ppm محدود می شود) توجه داشته باشید که محدودیت ها برای هر ماده همگن در محصول وجود دارد، به این معنی که محدودیت ها فقط برای محصول نهایی یا برای یک بخش خاص اعمال نمی شوند، بلکه شامل هر قطعه ای هستند که می تواند به صورت مکانیکی جدا شود، مثلا غلاف روی کابل یا لایه قلع روی سرب. به عنوان مثال یک رادیو را در نظر بگیرید، یک رادیو از کیس، پیچ، واشر، صفحه مدار، بلندگو و … تشکیل شده است. پیچ ها، واشرها و کیس ممکن است هر کدام از مواد همگن ساخته شده باشند، سایر اجزا شامل چندین لایه از انواع مختلف مواد ساخته میشوند به عنوان مثال یک صفحه مدار از یک برد مدار چاپی (PCB)، مدارهای مجتمع (IC)، مقاومت ها، خازن ها، کلیدها و… تشکیل شده است. که هر یک ممکن است از مواد مختلفی ساخته شده باشند. یک رابط ممکن است از یک نوار مس با پوشش سطحی تشکیل شده باشد. یک بلندگو از آهن ربا، سیم مسی و… پس هر چیزی که می تواند به عنوان ماده همگن شناخته شود باید حد مجاز را رعایت کرده باشد. بنابراین اگر معلوم شود که کیس رادیو از پلاستیک PBB 0.23٪ یا همان 2300ppm که به عنوان بازدارنده شعله استفاده می شود ساخته شده، کل رادیو از الزامات بخشنامه RoHS پیروی نمی کند.

چرا انطباق محصولات با RoHS مهم است؟

اهمیت رعایت این استاندارد جهت دفع خطر و آلودگی از محیط زیست و محل دفن زباله هاست. چرا که استفاده کنترل نشده عناصر ذکر شده میتواند آسیب های جبران ناپذیری به محیط پیرامون زندگی ما وارد کند، لوازم مصرفی که این مواد در آنها بکار رفته در چرخه بازیافت قرار میگیرند و ضمن خطر آلودگی برای افرادی در این شغل هستند میتواند محیط زیست را دچار مشکل کند. تلاش RoHS برای کاهش مواد خطرناک در صنعت الکترونیک در جهت رسیدگی به مسئله جهانی زباله های الکترونیکی مصرفی است. زیرا همانطور که فناوری های جدید با سرعت فزاینده ای به بازار می رسند، مصرف کنندگان، محصولات منسوخ شده خود را زودتر از هر زمان دیگری دور می اندازند.

محصولات چگونه برای انطباق با RoHS بررسی می شوند؟

شرکت های شخص ثالث زیادی در زمینه تست های RoHS فعالیت دارند که با استفاده تکنولوژی روز و آنالیزگر های حرفه ای به سازندگان، واردکنندگان و فروشندگان محصولات کمک میکنند تا با انجام تست های مختلف از وجود، عدم وجود و مقدار مواد زیانبار در محصول مطمئن شوند تا استاندارد RoHS را اخذ کنند و محصولاتشان را در بازار های هدف قرار دهند. به طور کلی برای فهمیدن اینکه محصولی بیش از اندازه مجاز آلوده به عناصر شیمیایی مضر است یا نه، چند روش معمول وجود دارد :

آنالیز غیر تخریبی :
استفاده از چندین روش تخصصی غیر مخرب XRF (فلورسانس اشعه ایکس).

آنالیز شیمیایی مرطوب :
اگر سطح بالایی از مواد محدود شده وجود داشته باشد، ممکن است آزمایشات دیگری با استفاده از تجزیه و تحلیل شیمیایی مرطوب انجام شود. این روش نتایج دقیقی را از مواد محدود شده ارائه می دهد و هر گونه ناهنجاری را در حین تجزیه و تحلیل XRF پیدا می کند.

غربالگری XRF :
با غربالگری XRF میتوان خیلی سریع نشانه ای از وجود مواد خطرناک و محل قرارگیری آنها در داخل محصول بدست آورد. این روش تست برای بدست آوردن یک گزارش کلی از محصول نهایی بسیار مناسب است.

چه محصولاتی شامل بخشنامه RoHS هستند؟

مواد محدود شده در RoHS طیف گسترده ای از محصولات الکترونیکی و الکتریکی مصرفی را شامل میشود، نمونه هایی از این محصولات عبارتند از:

رنگ و رنگدانه ها
کابل های PVC (وینیل) به عنوان تثبیت کننده
مدار های چاپی و اتصالات داخلی
شیشه (به عنوان مثال، صفحه های تلویزیون CRT و لنزهای دوربین)
سیم های برق و کابل های USB
تجهیزات روشنایی از جمله لامپ ها
لوازم خانگی بزرگ و کوچک
مدارهای مجتمع و میکروچیپ ها و…

چه شرکت هایی تحت تأثیر بخشنامه RoHS قرار دارند؟

هر کسب و کاری که مشغول به فروش یا توزیع محصولات الکتریکی و الکترونیکی (EEE) است و زیرمجموعه های آنها، محصولاتی که مستقیماً به کشورهای اتحادیه اروپا وارد میشوند یا بدست فروشندگان، توزیع کنندگان یا مجتمع های تجاری میرسند و در بازار اروپا فروخته میشوند، تولیدکنندگان و… در صورت استفاده از هر یک از مواد محدود شده، تحت تأثیر این بخشنامه قرار می گیرد. باید توجه داشت از آنجا که مقررات مشابه RoHS به کشورهای دیگر نیز سرایت کرده است ، این مورد فقط در کشورهای اتحادیه اروپا صدق نمی کند.

آیا استاندارد RoHS فقط برای کشور های اروپاست؟

همانطور ذکر شد مبدا اصلی صدور این بخشنامه اتحادیه اروپا بوده و برای اولین بار این قانون در کشور های اروپا اجرا شد. اما باید بدانید که استاندارد RoHS فقط در قاره اروپا اجرا نمیشود، کشور های کره جنوبی، چین و آمریکا بعد از اروپا از کشور های پیشرو در زمینه رعایت این قانون هستند، همچنین کشور های دیگر نیز بعد از صدور این استاندارد به آن پیوستند. هرچند ممکن است برخی الحاقیه های RoHS در این کشور ها تغییر کرده باشد اما کلیت موضوع همانگونه است که در اتحادیه به تصویب رسیده. بد نیست بدانید کشور هایی مانند ژاپن و ایرلند و… از این استاندارد پیروی نمی کنند و قوانین استاندارد ملی خاص خودشان را دارند که عملا فرق چندانی با استاندارد RoHS ندارد. در ایران نیز برخی محصولات منطبق با استاندارد RoHS هستند که از جمله آنها میتوان به لامپ های نمانور اشاره کرد.

جمع بندی :

استاندارد RoHS یکی از استاندارد های حیاتی و مهم در کنترل و پیشگیری از تخریب و نابودی محیط زیست است، از آنجاکه ما هر روز با لوازم صنعتی و الکترونیکی سروکار داریم رعایت حداقلی استاندارد ها نه تنها باعث حفظ محیط زیست بلکه سلامتی خود و اطرافیان ما نیز خواهد شد، ضروریست هنگام خرید اینگونه لوازم حتما به استاندارد ها و کیفیت آنها توجه باشیم.